Vechten, vluchten of bevriezen?
Heb je wel eens gehoord dat een paard „op hol slaat”? Misschien heb je het zelf wel eens meegemaakt?
Doe je ogen dicht. Probeer een paard dat op hol slaat voor je te zien. Welke emotie denk je dat hier bij hoort?
Ja!
Klopt, de emotie is „angst”. Paarden zijn vluchtdieren; als ze bang zijn, rennen ze heel hard weg. Zo snel mogelijk weg van het gevaar. Hier denken ze niet over na, ze vergaderen er ook niet over, ze volgen gewoon hun instinct.
De emotie angst roept bij paarden nog meer instincten op. Als ze niet kunnen vluchten dan zullen ze vechten, bevriezen of flauw vallen. Dit zijn ook reacties op angst.
Vechten betekent bij een paard dat het zal steigeren, bijten of trappen (of allemaal tegelijk). Bevriezen is eigenlijk precies wat je denkt dat het is: het paard beweegt helemaal niet meer, het kàn niet meer bewegen en is verlamd van angst. En flauw vallen ken je wel…
Waarom ik dit allemaal vertel? Omdat het bij mensen precies hetzelfde is. Ook wij mensen hebben de instinctieve reactie om te vechten, vluchten of bevriezen wanneer we angst voelen.
In sommige situaties is dat heel duidelijk. In situaties waarin mensen extreem angstig zijn zullen ze letterlijk wegrennen of om zich heen slaan. Bijvoorbeeld wanneer ze fysiek aangevallen worden.
In veel situaties echter komen deze instinctieve reacties veel subtieler aan het licht. We kunnen onze instincten grotendeels onderdrukken, uit beleefdheid of uit gewoonte. Stel dat je verbaal aangevallen wordt door een collega in een vergadering. Dan ga je niet meteen op de vuist, toch? En je rent ook niet heel hard de kamer uit. Of wel?
Je onderdrukt je instinctieve reactie. Dat doe je niet bewust, je hoeft er niet over na te denken, het gebeurt automatisch (onbewust). Gelukkig maar, anders zouden veel vergaderingen op een complete chaos uitlopen.
Toch kan je in iemands gedrag op een subtiele wijze de instinctieve reactie terug zien. Je ziet het niet meteen. Je moet er goed op letten. Als je eenmaal weet waar je op moet letten, zie je ineens dat het heel veel voorkomt.
Het is interessant om deze signalen bij anderen te kunnen herkennen. Dit zijn namelijk signalen die angst aangeven. Ze geven dus aan dat iemand zich bang of onzeker voelt. Dit is echter een emotie die vrijwel nooit benoemd wordt. De ander zegt dus niet dat hij zich bang of onzeker voelt, maar is het wel.
Ten onrechte worden deze signalen vaak als weerstand opgevat. Je krijgt het idee dat iemand niet geïnteresseerd is in wat jij te zeggen hebt. Of niet wil meewerken aan je plan. Of gewoon een hekel aan je heeft. Bij kinderen (en pubers!) wordt vaak gezegd dat ze dwars zijn, de clown uithangen of onbeleefd.
Dat is onjuist, want angst (onzekerheid) en niet onwil ligt aan dit gedrag ten grondslag.
Als je dit aan iemand kan aflezen dan kan je die persoon helpen. Je kan iemand helpen om zich niet meer angstig te voelen of om zich zelfverzekerder te voelen. Je kan iemand dus coachen om zich beter te voelen in die situatie.
Er zijn gigantisch veel kleine signalen die laten zien dat bij iemand het vlucht-, vecht- of bevries instinct optreedt (flauw vallen laat ik hier even buiten beschouwing). Je kan hierbij zowel letten op iemands woorden als op de lichaamstaal van die persoon. Het zijn te veel signalen om op te noemen. Daarom deel ik de meest opvallende met je.
Top 3 van signalen bij vluchten:
- In plaats van antwoord te geven op de vraag praat iemand er omheen of verandert hij plotseling het onderwerp.
- Deze persoon maakt geen oogcontact meer, meestal bewegen zijn ogen snel heen en weer door de ruimte, op zoek naar een vluchtweg.
- Deze persoon leunt achterover in zijn stoel of doet een stapje achteruit. Hij maakt de afstand tussen jou en hem groter en vaak maakt hij zichzelf hierbij kleiner.
Top 3 van signalen bij vechten:
- In het taalgebruik van deze persoon hoor je veel aanvallende woorden zoals „Ja maar” en „daar ben ik het niet mee eens”.
- Deze persoon kijkt je strak aan en je merkt dat je zelf steeds wegkijkt.
- Deze persoon leunt voorover naar jou toe of doet een stap naar voren naar je toe. Hij maakt de afstand tussen jullie kleiner of zorgt er voor dat jij een stapje naar achter doet.
Top 3 van signalen bij bevriezen:
- Deze persoon valt stil of zegt heel lang „euhhhhh”.
- Het lijkt alsof deze persoon door je heen kijkt, of door de muur heen kijkt: hij staart.
- De mimiek en lichaamstaal van deze persoon zijn bevroren, hij beweegt vrijwel niet meer.
Als je op deze kleine signalen gaat letten bij mensen, kan je aan iemand aflezen wanneer hij zich angstig of onzeker voelt. Je ziet dan de instinctieve reactie van vechten, vluchten en bevriezen. Net zoals we deze reacties bij paarden zien. Maar dan in een beleefde, geciviliseerde, menselijke vorm. Als je deze signalen bij mensen herkent, kan je hen helpen om zich zelfverzekerder te voelen.
Nu ben ik benieuwd: Welke signalen herken jij bij jezelf? En bij anderen? Kan je de lijstjes aanvullen met nog meer signalen? Ik lees het graag in de reacties hieronder!
©Wendela den Tonkelaar, CVPC, 2015-2020
